Nowotwory są jedną z głównych przyczyn śmiertelności na całym świecie, ale wcześnie wykryte i leczone mogą znacznie zwiększać szanse na przeżycie. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne – mogą one pomóc we wczesnym wykryciu raka, kiedy jest on jeszcze najczęściej uleczalny. Poniżej omówimy, czym jest profilaktyka nowotworowa, jakie badania mogą pomóc w wykryciu raka i jak można chronić się przed zachorowaniem na niego.
Co to jest profilaktyka nowotworowa?
Dokonując zdrowych wyborów możesz skutecznie zmniejszyć ryzyko zachorowania na wiele powszechnych rodzajów nowotworów. Zachowania takie mogą obejmować zmianę stylu życia, np. rzucenie palenia lub ograniczenie spożycia alkoholu, a także udział w regularnych badaniach profilaktycznych. Jak mówi Centra Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC), rakowi można aktywnie zapobiegać przez całe życie[1].
Badania profilaktyczne w kierunku nowotworów
Regularne badania profilaktyczne są niezbędne do utrzymania tzw. „czujności onkologicznej” i wczesnego wykrycia zmian rakowych. Zalecane badania zależą od wieku, płci i innych indywidualnych czynników ryzyka. Oto lista niektórych z badań populacyjnych stosowanych w celu wykrycia raka:
- Cytologia: już po 25. roku życia każda kobieta raz do roku, najlepiej u tego samego i zaufanego lekarza, powinna przeprowadzić badanie polegające na pobraniu próbki komórek z szyjki macicy. Rak szyjki macicy to jeden z częstszych nowotworów żeńskich, a – wykryty na wczesnym etapie – jest wyleczalny w ponad 99% przypadków. Cytologię należy wykonywać raz w roku. Raz na 3 lata, mając ukończony 25 r.ż., można wykonać ją bezpłatnie w ramach narodowego programu profilaktycznego.[2]
- Mammografia: to badanie jest zalecane kobietom w wieku powyżej 50 lat, kiedy to znaczenie wzrasta ryzyko zachorowania na raka piersi. Mammografia polega na wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego tkanki piersi, aby sprawdzić, czy w komórkach piersi nie ma żadnych nieprawidłowości[3]. Jeśli jesteś kobietą w wieku od 50 do 69 lat i w ostatnich 2 latach nie poddawałaś się mammografii w ramach programu profilaktyki zdrowotnej, możesz wykonać to badanie bezpłatnie.
- Kolonoskopia: po ukończeniu 50. roku życia należy przynajmniej raz na 5 lat poddawać się badaniu wnętrza okrężnicy i odbytnicy pod kątem wszelkich nieprawidłowości. Więcej o tym badaniu i jego znaczeniu przeczytasz tu.
- Badanie w kierunku raka skóry: polega na sprawdzeniu skóry pod kątem obecności nieprawidłowych pieprzyków lub narośli, które mogą wskazywać na raka skóry. Badanie możesz wykonać w Polsce bezpłatnie w ramach „ABCDE samokontroli znamion – ogólnopolski program profilaktyki nowotworów skóry”, jeśli: masz 50-64 lata, masz ponad 65 lat jesteś aktywny zawodowo lub masz 15-49 lat, a lekarz stwierdził u Ciebie niepokojące zmiany skórne.[4]
- Badanie prostaty oraz antygenu specyficznego dla prostaty (PSA): zalecane jest mężczyznom w wieku powyżej 50 lat. Polega na sprawdzeniu krwi pod kątem podwyższonego poziomu PSA. Wzrost PSA jest oznaką zachodzących zmian w obrębie gruczołu krokowego i należy badać go raz w roku. Obecnie nie prowadzi się (w Polsce ani w Europie) systematycznych, ogólnonarodowych programów przesiewowych z oceną stężenia PSA, których celem byłaby wczesna identyfikacja pacjentów z rakiem prostaty. Niemniej, jeśli zauważasz niepokojące objawy (np. krew w moczu, osłabiony i przerywany strumień moczu), koniecznie zgłoś się do urologa.
Chroń się przed rakiem
Oprócz uczestnictwa w regularnych badaniach profilaktycznych, istnieje kilka rzeczy, które możesz zrobić, aby globalnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka:
-
Rzuć palenie lub nigdy nie zaczynaj palić tytoniu.
-
Ogranicz spożycie alkoholu.
-
Jedz zdrowe produkty i dbaj o dietę, która jest bogata w owoce, warzywa i pełne ziarna.
-
Ćwicz regularnie.
-
Chroń swoją skórę przed słońcem i unikaj solarium.
-
Zaszczep się przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), który może powodować raka szyjki macicy.
Aby poznać pełną listę wskazań do przeprowadzania badań profilaktycznych w podziale na kategorie wiekowe, zajrzyj do zakładki: badania profilaktyczne.
Pamiętaj, że uczestnicząc w regularnych badaniach i wprowadzając zmiany w stylu życia w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju raka, często można przejąć kontrolę nad swoim zdrowiem i wyprzedzić raka. Pamiętaj, aby zawsze zgłaszać lekarzowi wszelkie niepokojące objawy i być na bieżąco z najnowszymi zaleceniami dotyczącymi profilaktyki nowotworowej.
[1] https://www.cdc.gov/cancer/dcpc/prevention/index.htm
[2] https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy
[3] https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-piersi
[4] https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-nowotworow-skory
